Truyền nhân cuối cùng của môn phái võ sáo

Ông là truyền nhân cuối cùng của môn phái võ sáo duy nhất hiện nay, võ sư Trịnh Như Quân.

Huyền thoại về “Thiết địch thần phong”

Năm 1991, Võ sư Trịnh Như Quân có cơ duyên được tiếp cận và lãnh hội những yếu lĩnh của kỹ tác, chiêu thức và võ lý từ môn võ sáo độc đáo do lão võ sư Triệu Quốc Úy, một võ sư dân tộc Tày sống ở rừng Phe, xã Tam Tiến, huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang.

Với nền tảng võ công và năng khiếu sáo trúc sẵn có, cùng với sự đam mê võ sáo, ông đã nhanh chóng trở thành truyền nhân của cụ Úy.

Võ Sư Quân (Ảnh: Võ Cao Thắng)

Để có thể luyện nhuần nhuyễn bài “Thiết địch thần phong”, người luyện đòi hỏi phải đạt đến trình độ nhất định về võ thuật, am tường về kiếm pháp đồng thời phải biết sử dụng thành thạo cây sáo như một nghệ sĩ.

Chất “tráng sĩ, hiệp khách” của kiếm pháp và chất “nghệ sĩ” của người luyện sáo được kết hợp lại, tạo ra một phong cách rất lãng tử cho người luyện võ.

Sau khi Hà Bắc được tách thành hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang, ông đã đề xuất đổi tên bài “Thiết địch thần phong” thành “Bóng trăng Phồn Xương” với mong muốn người luyện Võ Sáo phải biết tri ân và tự hào về cội nguồn, về thị trấn Phồn Xương thuộc núi rừng Yên Thế. “Bóng trăng Phồn Xương” cũng gửi gắm ước vọng của ông về “một Phồn Xương và Yên Thế luôn phồn thịnh”.

Xem tuyệt kỹ

Sau nhiều năm nỗ lực đưa Võ sáo từ những câu chuyện tưởng rằng chỉ có trong dân gian trở thành một môn võ “có tiếng nói” trong làng, võ sư Trịnh Như Quân đã không chỉ dừng lại ở khả năng đả thương và tính nghệ thuật của “Bóng trăng Phồn Xương”.

Ông mong muốn võ sáo được phát triển lên một cung bậc cao hơn nữa. Từ cây kiếm sáo bằng sắt nặng dưới 1kg, ông đã “nâng đời”, rèn một cây kiếm sáo có tên “Giọt mưa thu” nặng 2.8kg, dài 1m, có độ dày đến 0,5cm.

Để sử dụng “Giọt mưa thu” như một cây kiếm sáo, đòi hỏi người khiển nó phải có đủ công lực sao cho động tác được nhuần nhuyễn, giữ được tính thẩm mỹ và dụng ý cho các đường võ, đồng thời phải đủ sức “điều nội” để có thể cất tiếng sáo ngay sau khi kết thúc những chuỗi động tác phức tạp.

Cây "Giọt mưa thu" và "Cõi thiên thai"

Những cây sáo sắt đã được nung qua lò lửa nóng chảy ở nghìn độ C, nước và lửa không làm nó rạn vỡ cong vênh, dù có va đập bởi cả rừng binh khí, hay phải chịu một lực công phá cả một chồng ngói già, nó vẫn không bị ảnh hưởng về âm lượng, âm vực.

"Cây sáo khổng lồ của tôi có thể hoà nhạc điện tử, đáp ứng tốt được các tiêu chuẩn âm nhạc, từng được thẩm định qua nhiều kỳ biểu diễn, hội diễn", Võ sư Quân nói.

Đặt ly rượu xuống chiếu, ông đưa “Cõi Thiên Thai” lên tấu một bản nhạc trữ tình. Tay ông cầm sáo cảm giác rất nhẹ nhàng, âm thanh cũng rất da diết. Trong khi vẫn ra những những chưởng thâm hậu. Rõ ràng ở cái tuổi 58, ông vẫn thể hiện được nội công đỉnh cao của mình.

Sau “Tiêu Tương” và “Cõi Thiên Thai”, ông không chỉ dừng ở nghệ thuật kiếm pháp và “mức độ vận công” ở “Bóng trăng Phồn Xương”. Chiều dài 1,6 m của Tiêu Tương và 1,3 m của Cõi Thiên Thai cùng sức nặng của nó đòi hỏi ông phải sáng tạo ra những chiêu thức mới, những bài võ sáo mới dựa trên những yếu lĩnh căn bản của võ gậy, của thuật đả thương.

Ông nói: Mình là một võ sư đồng thời cũng có bề dày nghiên cứu võ học, mình có thể làm việc đó dựa trên khả năng trình độ của bản thân và những nguyên tắc căn bản của võ học, đương nhiên tính nghệ thuật và kết cấu của các bài võ là hợp lý.

17 năm khổ công luyện võ sáo là 17 năm “lội ngược dòng” đối với ông. Võ sáo Yên Thế trước đó ít được biết đến, có biết cũng chỉ là những mẩu chuyện “hư hư, thực thực” trong dĩ vãng.

Ban đầu, khi ông nói chuyện về võ sáo, đã không ít người trong võ giới Kinh Bắc cho là “nói phét”, “làm gì có võ sáo” và nghi ngờ khả năng tác chiến trong thực tế của nó. Thế rồi, bằng những nỗ lực của ông, võ sáo đã chính thức được ghi vào "Sổ tay võ thuật toàn quốc", được đưa đi biểu diễn và đoạt nhiều giải, đặc biệt trong các hội diễn thể thao, văn hoá các dân tộc.

Võ sáo dù đã có được một chút “danh” nhưng “phận” của nó thì khá mỏng manh, vì phạm vi hoạt động của nó vẫn còn hạn chế lắm, cái khó là nó không dễ truyền dạy.

Nó khác với các môn võ khác, “người luyện võ sáo không chỉ đòi hỏi phải có lòng đam mê võ thuật mà phải có sự đam mê và năng khiếu về âm nhạc, mà âm nhạc là cái khó nhất, cái tốn nhiều thời gian nhất.

Một số người giỏi võ đã đến tìm tôi để bái sư nhưng họ đã không vượt qua được những thách thức về âm nhạc. Thiếu âm nhạc thì không thể gọi là võ sáo”.

17 năm đeo đuổi, ông đã làm nổi danh một di sản văn hóa phi vật thể của núi rừng Yên Thế, võ sáo. Nhiều bài báo đã nói về ông và môn võ, cũng đã có nhiều thước phim tư liệu nói về ông như một người đang gìn giữ một di sản văn hóa quý báu của dân tộc. Và đặc biệt, tháng 6/2008, ông cùng võ sáo Việt Nam đã bước ra thế giới, được trao giải nhì trong “Liên hoan điện ảnh và truyền hình thể thao quốc tế - FICTS Việt Nam lần thứ IV” (được tổ chức tại Hà Nội từ ngày 5-8/6/2008), gồm cả nhiều chuyên gia âm nhạc và võ sư Trung Quốc, Nhật Bản cũng tham dự.

Hiện nay, ông cũng đã nhận lời mời tham gia một trong những thước phim tài liệu ghi lại những di sản văn hóa phi vật thể của Kinh Bắc do nhóm tác giả ở Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội thực hiện.

Cây "Giọt mưa thu"

Thượng nguồn đối với ông không chỉ là sự rạng danh của võ sáo mà còn là một sự tri ân đối với mảnh đất Phồn Xương Yên Thế, nơi vào khoảng một thế kỷ trước võ sáo đã từng đi vào huyền thoại.

Lãng tử khóc cố nhân

Luyện võ sáo đến mức cả động tác và âm vực đều nhuần nhuyễn thâm hậu, ông đã chịu ảnh hưởng không ít chất lãng tử của nó. Trong bốn cây sáo sắt còn gọi là bộ "xè beng" độc nhất thế giới, ông Quân cắt nghĩa:

Cây nhỏ nhất nặng 2,8 kg, dài 1m có tên “Giọt mưa thu”, đặt theo tên bài hát của cố nhạc sĩ Đặng Thế Phong. Cây sáo thứ hai dài 1,3m, nặng 3,5kg mang tên một kiệt tác của nhạc sỹ Văn Cao “Cõi thiên thai”. Cây “Tiêu Tương” dài 1,6m, nặng 4kg và một cây mới trong bộ tứ là “Hòn vọng phu”.

Để làm được hai cây sáo ban đầu, ông phải mất 5 năm nghiên cứu, rèn rũa và chỉnh lý nó. Có người nói đó là những cây xà beng biết hát, còn hôm nay ông nói “cây xà beng biết khóc”.

"Tôi đã khóc Đặng Thế Phong sau hơn 60 năm ông mất bằng tâm huyết để có được “Giọt mưa thu” và tôi sẽ tiếp tục khóc và tưởng nhớ đến ông bằng những ca khúc “Đêm đông”, “Con thuyền không bến” và chính “Giọt mưa thu” trong tập phim tài liệu về di sản văn hóa phi vật thể của Bắc Giang do đạo diễn Nguyễn Duy Hinh thực hiện. Cây sáo mà tôi yêu thích nhất chính là “Giọt mưa thu”.

Võ sư chân truyền Trịnh Như Quân rót những chén rượu vào bát để chung cạn lúc chia tay. Phút chốc, máu lãng tử lại nổi lên, ông tìm đến “Cõi Thiên Thai” để tấu lên bản nhạc “Đêm đông” vừa là để tưởng nhớ Đặng Thế Phong, vừa thể hiện lòng hiếu khách và tặng người bạn trẻ một tình khúc đầy lưu luyến trước lúc lên đường.

Tôi cầu chúc cho ông cũng có được niềm hạnh phúc như cụ già Triệu Úy, mong ông sớm có được một truyền nhân đích thực để di sản võ sáo sẽ không bị thất truyền trong quên lãng.

• Võ Cao Thắng